Lemberg, Habsburgse parel van Oekraïne

‘Oorlogstaal tussen Kiev en Moskou’ luidt de kop in de NRC van vrijdag 25 april 2014 die ik in het vliegtuig op weg naar L’viv lees. Amerika’s Minister van Buitenlandse Zaken Kerry stelt dat Rusland bij interventie ‘een kostbare fout’ maakt, zijn Russische opponent Lavrov dreigt juist met vergelding voor ‘de bloedige misdaden’ van de Oekraïnse regering in de oostelijke provincies. Het doet een beetje denken aan die videoclip van Franky goes to Hollywood, ‘Two tribes’, waar Reagan en Andropov elkaar in de boksring bevechten, aangemoedigd door de rest van de wereld. Back to the eighties! Terwijl het toch echt de bedoeling is dat we de voormalige hoofdstad van Oost-Galicië Lemberg, Lwow, L’viv bezoeken in het licht van de Eerste Wereldoorlog. Een honderdjarige inwoner uit L’viv kan maar liefst 9(!) verschillende paspoorten hebben gehad in zijn leven, zonder daarbij ooit verhuisd te zijn, legt Paul mij uit. Van het Oostenrijk-Hongarije uit 1914 via Polen, de Sovjet-Unie tot het hedendaagse Oekraïne. En alle andere incidentele staatjes waar de Lembergers daar tussenin in leefden.

‘Als ze me nou maar niet aanhouden vanwege een uitstaande parkeerboete die mijn opa hier in 1915 heeft achtergelaten’, grap ik als ik in de rij sta van de douane in L’viv Airport. Soldaat Franz Rossmeisl, moet hier in de buurt gestationeerd zijn geweest in de Eerste Wereldoorlog. Bijna lijkt mijn grapje werkelijkheid te worden als de vrouwelijke douanebeambte er lange tijd met mijn paspoort vandoor gaat om mijn komst naar Oekraïne te bespreken. Pas als ze ziet dat Paul een soortgelijk paspoort bezit, mag ik het land in. Ons Hotel Dnister in het centrum van L’viv blijkt ook bezocht te zijn door die Deutsche Mannschaft die hier verbleef tijdens de EK in 2012. Mijn ‘Bastian Schweinsteiger’ kamer kijkt uit over het prachtige Ivan Franko’s park, dat grenst aan de oude stad.

Een van de eerste dingen die ons opvallen in L’viv zijn al die Oekraïnse vlaggen met een zwart lintje. Zouden dat nationale steunbetuigingen zijn? Gids Ihor legt uit de Tsjernobyl ramp vandaag precies 29 jaar geleden is. Even verderop is de actualiteit volop aanwezig als op een plein met kaarsjes en bloemen stil wordt gestaan bij de 100 gevallenen op het Maidan plein in Kiev van een paar weken geleden. Onze kennismaking met de binnenstad van L’viv voert ons in een mum van tijd langs vele geloofsstromen die de stad rijk is: we bezoeken de Armeense kerk, zien bij de katholieke kerk bloemen liggen bij de morgen heilig te verklaren Johannes Paulus II, wonen kort een Grieks-katholieke mis bij in de open lucht ter nagedachtenis aan de Maidan slachtoffers en wandelen door de Joodse wijk, of wat daar nog van over is na de rigoureuze uitroeiing in de Tweede Wereldoorlog (Schindlers List is deel gebaseerd op Lemberg). Zelfs de Hare Krishna komt vrolijk voorbij huppelen met bekende trommels en gezang. L’viv als culturele draaischijf van Oost-Europa. Boven de ingang van het stadhuis hangt een grote EU-vlag.

Maar er is ook plaats voor absurd vermaak. Bij bar Kryjvka moeten we aankloppen alsof we Oekraïnse verzetstrijders zijn. Harm heeft de eer om het wachtwoord door het luik te roepen: ‘Slavo Oekraina’ (vrij Oekraïne). We poseren met kalashnikovs en grondafweergeschut en lopen door een ondergronds gangenstelsel dat ingericht is als een soort verzetsmuseum. De prijs voor de opmerking van de dag gaat uit naar Harm: als hij wederom wordt gevraagd om het wachtwoord te zeggen ( ‘say the password’) antwoordt hij ‘password’. Op een terras met onze eerste pul Oekraïns bier steekt Ihor van wal over de huidige crisis in het oosten. Die is ronduit zorgelijk. ‘Poetin weet dat hij zijn macht verliest als het nieuwe regime van Oekraïne erin slaagt om economisch onafhankelijk van Rusland te zijn’, legt hij ons uit. ‘Als de rest van Oekraïne en Rusland ziet hoe je ook kunt leven, dan wordt het fundament onder Poetin weggeslagen’, verdedigt Ihor het westen van Oekraïne. ‘Daarom probeert hij ons een kopje kleiner te maken.’ Veel compassie met het oosten heeft hij niet: ‘als jij daar naartoe zou gaan, zien ze je als een kinderlokkende verkrachter die met investeringen de Oekraïners het slavenjuk op wil leggen. Zeventig procent van de bevolking is nooit in het buitenland geweest en spreekt geen andere taal. Zij geloven alle onzin die de Russische tv uitbraakt.’ Die geluiden hebben wij in 2012 helemaal niet vernomen toen het Nederlands elftal drie wedstrijden speelde in Charkov met duizenden Oranje supporters, werpen wij tegen. ‘Maar dat waren toeristen en voetbalsupporters’ zegt Ihor. ‘Sinds een paar maanden is elke westerling die in Oost-Oekraïne komt een homofiele kapitalist die alles op komt kopen.’

We hervatten onze stadswandeling door deze nog bijna authentiek Habsburgse stad. Unaniem komen we tot de conclusie dat de Kronland-tijd by far de meest welvarende periode van Lemberg moet zijn geweest. Die hang naar de belle époque zie je ook in de stad terug bij acteurs die, in Habsburgse stijl gekleed, mensen proberen binnen te lokken in restaurants. In brouwerij-restaurant Kumpel eten we lekker Oost-Europees: Solyanka en geconfituurde gans. Op het toilet word ik in het Russisch aangesproken door mijn plassende buurman naast me, die zeer geïnteresseerd is in de vraag hoe ik als westerling aankijk tegen de huidige politieke situatie in Oekraïne. Althans, dat maak ik op uit zijn lichaamstaal, want hij spreekt Russisch/Oekräins(?) en slechts drie woorden engels. Machteloos gevoel. Door deze communicatiekloof kom ik niet verder dan ‘Lviv nice city, great beer, nice women.’ Tot zover mijn westerse analyse van de crisis in Oekraïne, moet hij gedacht hebben…

We maken de avond af op het terras van een koffietentje en drinken onze laatste halve liters bier in een prachtig gelambriseerd bierhuis waar voorheen de oude Roemeense staatsbank gevestigd was. Zwaar onder de indruk van deze levendige, westerse stad lopen we terug naar het hotel. Volle terrassen, flanerende, vriendelijke jonge mensen en hooggehakte dames die wonderbaarlijk op de been blijven op al die kinderkopjes. Geen zigeuners, geen straalbezopen kerels, geen zwervers. In het park terug naar het hotel voelen we ons net zo veilig als in, pakweg, Zutphen. We zouden bijna vergeten dat dit land op het randje van oorlog staat.